Türkiye, yakın tarihin en kapsamlı anayasa değişikliği için referanduma olağanüstü hal altında ve orantısız rekabet koşulları içinde gitti.
Yarın son bulacak maratonda ‘Evet’ ve ‘Hayır’ kampanyalarının eşit düzeyde sürdürülemediği uluslararası kuruluşlar ve sivil toplum kuruluşlarının raporlarında defalarca ifade edildi.
Birçok kentte ‘Hayır’ standlarına ve broşür dağıtanlara saldırılar gerçekleşti, toplantı salonları ‘Hayır’ cephesinin liderlerinden esirgendi. Medyada ise iki kampanya eşit düzeyde görünüm elde edemedi, özellikle HDP görmezden ve duymazdan gelindi.
Yaklaşık üç aylık referandum kampanyaları sürecinden akıllarda kalan detaylar şöyle:
OHAL’de referandum
* Tüm itirazlara rağmen referanduma olağanüstü hal altında gidildi. Bu, birçok kentte toplanma haklarının sınırlanmasıyla sonuçlandı.
* KHK’yla, YSK’nın taraflı yayın yapan televizyon ve radyolara ceza verme yetkisi kaldırıldı. Böylece medya kuruluşlarının kampanyalara eşit süre verme zorunluluğu da ortadan kaldırılmış oldu.
* Kampanyalar sürecinde kanun hükmünde kararnameler yayınlanmaya devam edildi. Tüm KHK’larla şu zamana kadar 113 binden fazla kamu görevlisi ihraç edildi.
* 130’dan fazla gazete, kanal, radyo ve internet sitesi gibi medya kuruluşları kapatıldı. Venedik Komisyonu, basına yönelik baskıların referandum sürecini etkilediği uyarısında bulundu.
* KHK’lar akademiyi de etkiledi. Son yayınlanan KHK’yla Ankara, Yıldız Teknik, Mimar Sinan, Marmara gibi prestijli üniversitelerden onlarca akademisyen ihraç edildi. Ankara Üniversitesi’ndeki eylemlerde “Kahrolsun istibdat, yaşasın hürriyet” sloganları yükseldi.
Tutuklamalar, salon engelleri, iptaller
* Meclis’te grubu bulunan HDP’nin eş başkanları Selahattin Demirtaş ve Figen Yüksekdağ da dahil 13 milletvekili tutuklandı. Bu durum partinin kampanyalar sürecinde sesinin kısılmasına yol açtı.
* MHP’li muhalifler Meral Akşener, Sinan Oğan, Ümit Özdağ, Koray Aydın ve daha sonra ‘Hayır’ dediği için partiden ihraç edilen Nuri Okutan, Yusuf Halaçoğlu gibi isimlere birçok kentte toplantı için salon verilmedi. Oğan, birkaç kez saldırıya da uğradı.
* CHP’nin bazı illerdeki toplantıları çeşitli gerekçelerle iptal edildi.
‘Hayır’ demek suç oldu
* Kanal D’den İrfan Değirmenci, Posta gazetesinde çalışan Hakan Çelenk gibi isimler ‘Hayır’ tercihlerini açıkladıktan sonra işten çıkarıldı.
* Birçok kentte ‘Hayır’ çadırlarına saldırılar düzenlendi, broşür dağıtanlar bıçaklı, silahlı saldırıya maruz kaldı. CHP’nin Mart ayında hazırladığı bir raporda ‘Hayır’cılara yönelik en az 107 tehdit, baskı, hakaret, hedef gösterme ve saldırı yaşandığı kaydedildi. Rapora göre sadece Mart ayına kadar, en az 115 kişi gözaltına alındı.
* Yeni Şafak yazarı, iktidara ‘fetva’ tadında tavsiyelerde bulunan Hayrettin Karaman, ‘Hayır’ diyenleri İslam karşıtlığı ile suçlayıp, ‘Evet’ demenin farza denk geldiğini savundu.
Medya ‘Evet’e büründü
* Demokrasi İçin Birlik İnisiyatifi’nin raporuna göre, 1-10 Mart tarihlerinde haber bültenlerinde cumhurbaşkanlığına 53,5 saat, AKP’ye 83 saat, MHP’ye 14,5 saat, CHP’ye 17 saat ayrılırken, HDP’ye 33 dakika yer verildi. ‘Evet’ 485 saat canlı yayında anlatılabildi, ‘Hayır’ ise 45,5 saatte kaldı.
* Medyada hiç yer bulamayan HDP, parti sözcüsü Osman Baydemir’in katılacağı TRT yayınını esprili bir dille duyurdu: “İnanılır gibi değil ama TRT’deyiz.”
* Güneydoğudaki bazı illerde HDP tarafından belirlenen en az 140 sandık kurulu başkanı ‘kötü ünleri’ öne sürülerek görevden alındı.
* Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’nın (AGİT) referandum için hazırladığı ara raporunda ‘Hayır’ kampanyasına yapılan engellemelere geniş yer ayrıldı. Bunun üzerine Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, “Sen kimsin yav” yanıtını verdi.
‘Hayır’ terörle eş tutuldu
* Erdoğan, ‘Hayır’ oyu verecekler için “Şerre rıza şerdir” nitelemesi yaptı.
* Referanduma bir hafta kala, bir İBB çalışanı, ‘Hayır’ diyenlerin eş ve çocuklarına cinsel saldırıda bulunma çağrısında bulunup, “17 Nisan günü savaşı kazanınca, bunların karıları ve kızları GANİMET olarak EVET çilere HELAL dir” yazdı. Ömer Albayrak isimli bu kişiye soruşturma açıldı.