Afyonkarahisar Milli Mücadele Dönemi Anıt ve Şehitliklerimiz

A N I T L A R I M I Z

1-KOCATEPE ANITI
Kocatepe, Anadolu’nun ve Türk Ulusu’nun kurtuluşunu sağlayan Büyük Taarruz’un 26 Ağustos 1922 tarihinde Başkomutan Mustafa Kemal tarafından başlatıldığı, sevk ve idare edildiği yerdir. Coğrafi yapısı itibariyle, Afyon ve Sincanlı ovalarına hakim bir tepedir. Afyonkarahisar’ın merkez ilçesine bağlı Büyük Kalecik kasabası sınırları içinde ve 1.874 rakımlı bir tepedir. Büyük Kalecik kasabasından 8 km. daha yukarıda olup Afyonkarahisar’a 20 km. uzaklıktadır.

Başkomutan Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşları, 25 Ağustos 1922 akşamı Kocatepe’ye gelerek 26 Ağustos sabahı Büyük Taarruz’u burada başlatmışlardır. Büyük Taarruz’un ilk safhasını burada tesis edilen karargahından ve halen mevcut olan siperden bizzat sevk ve idare etmiştir. Başkomutan, 27 Ağustos 1922 günü öğle üzeri Kocatepe’den ayrılmışlardır. Milli Mücadele’nin temel taşlarından biri olan Kocatepe’ye, 1953 yılında Milli Savunma Bakanlığı’nca kesme taştan anıt yapılmış ve üzerine çiçek kabartmalı mermer yazıt konulmuştur. 1993 yılında ise Kültür Bakanlığı tarafından Atatürk Anıtı ve çevre düzenlemesi yapılarak ziyarete açılmıştır. 4 ton ağırlığındaki Kocatepe Anıtı bronzdan yapılmış olup kaidesi ile beraber 7.5 metre yüksekliğindedir.

Kocatepe Anıtı: Şehir merkezinde Örnekevler mahallesinde bulunmaktadır. 1970 yılında yaptırılmıştır. Sürekli açık olup giriş ücretsizdir.

2-BÜYÜK TAARRUZ ŞEHİTLİĞİ VE BAŞKOMUTAN MUSTAFA KEMAL ANITI

26 Ağustos 1922 sabahı Afyon Kocatepe'de başlayıp 9 Eylül 1922 günü İzmir'de sona eren, Türk vatanını Yunan işgalinden kurtaran Büyük Taarruz'da şehit düşen subay ve Mehmetçiklerin aziz hâtıralarını yaşatmak amacıyla İzmir-Afyon-Antalya karayolu kavşağındaki tepe üzerinde yaptırılmıştır. Şehitlik; şadırvan, namazgâh, otopark, mezarlık bölümlerinden oluşmaktadır. Mezarlık bölümünde 100 subay ve 400 erin adı yer almıştır. Heykeltıraş Prof. Tankut Öktem tarafından yapılan Atatürk'ü Kocatepe'de gösteren heykel ve heykeltıraş Metin Yurdanur'un iki rölyefi şehitliği süslemektedir.
•
Şehitlik, Büyük Taarruz'un 71. yıldönümü olan 26 Ağustos 1993 tarihinde düzenlenen bir törenle halkın ziyaretine açılmıştır.

3-ZAFER (UTKU) ANITI

Afyonkarahisar 'da, kentin Yunan işgalinden kurtarılışı ve Büyük Taaruz anısına dikilen zafer anıtıdır. Ünlü heykelci Heinrich Krippel tarafından 1934-1936 yılları arasında yapılmış ve 24 Mart 1936 günü dönemin başbakanıİsmet İnönü tarafından açılmıştır.

Anıtın kaidesi büyükçe ve kübik bir kayaçtan oluşmaktadır. Kaidenin üstünde, tunçtan yapılmış çıplak iki erkek heykeli vardır. Bu heykellerden ayakta olan, düşmanı ayakları altına almış Türk'ü; ayaklar altında yatan ise Türkiye'yi işgal eden düşmanları simgelemektedir. Bir yoruma göre de ayaktaki figür, tam bağımsızlık için saldıran Türk gücünü; yerdeki figür ise Türk'ün gücü karşısında yenilen emperyalizmi temsil etmektedir. Ayaktaki heykel gerek yüzünün benzerliği, gerekse simgelediği rol ile Mustafa Kemal Atatürk'e benzetilmiştir.

Heykeli taşıyan kaidenin çevresinde de tunçtankabartmalar bulunmaktadır. Kaidenin çevresindeki kabartmalarda ön yüzde Atatürk'ün sol profilden bir portresi, arka yüzde Türk askerinin taşıdığı sancağı işgalden kurtulan halkın öpmesi, sol yüzde Atatürk, İsmet İnönü, Fevzi Çakmak'ın harita üzerinde yaptıkları Başkomutanlık Meydan Muharebesi planı, sağ yüzde ise Türk askerinin yaptığı bir süngü saldırısı betimlenmiştir.

Heykeller normal insan boyutlarından daha büyük ve hareketleri son derece canlıdır. İşgalcileri sembolize eden ve yerde yatan figürün büyük bir çaresizlikle aşağı sarkmış olan başındaki ıstıraplı yüz ifadesi ve bitkin vücudu yenilgiyi göstermektedir. Ayaktaki figürün yüzünde ise büyük bir hiddet ifadesi vardır. Gerilmiş kasları, şişmiş boyun damarları, yukarı kalkmış kolları, biri yumruk şeklinde sıkılmış, diğer bir şeyi parçalayacakmış gibi açılmış elleri ile ayakları altında yatan figüre yukarıdan bakarak adeta ezmektedir.

6 Kasım 1937 günü Afyonkarahisar ziyareti esnasında anıtı inceleyen Mustafa Kemal Atatürk, anıt hakkında "Büyük utkuyu en iyi anlatan anıt" demiştir.

Büyük Utku Anıtı, önden bakıldığında arkasında görünen Afyonkarahisar Kalesi ile birlikte kentin en önemli simgesidir

ŞEHİTLİKLERİMİZ

1- AFYONKARAHİSAR HAVA ŞEHİTLİĞİ

Afyonkarahisar Asrî Mezarlık içerisinde olan şehitlik, mezarlıkla birlikte 1933-1936 yıllarında yapılmıştır. Buraya Millî Mücâdele'de ve daha sonra şehit olanlar gömülmüşlerdir. Millî Mücâdele sırasında,24 Temmuz 1922 sabahı Akşehir karargahından havalanarak Afyonkarahisar'ın güneyinde keşif uçuşu yapan, Hava Üsteğmen Pilot Cemaleddin ve Hava Astsubayı Reşit Bahaeddin iki Yunan uçağının saldırısına uğramış, hava çarpışmasında Yunan uçakları düşürülmüştür. Ancak bu arada Türk uçağının cephanesi kalmamıştır. Takviye gelen iki Yunan uçağının saldırısı sonucunda Gazlıgöl civarında düşerek şehit olmuşlardır. Kalabalık bir cemaatin katılımıyla, Mevlevî Camii'nde şehitlerin cenaze namazları kılınmıştır. Cenazeler, önce Kadınana Mezarlığı'na, Kesikbaş Sultan Türbesi yanına gömülmüştür. Kesikbaş Türbesi'nin yakınında ön cephesi demir parmaklıklarla çevrili olan şehitliğin parmaklıklarında iki tane kırık teyyare pervanesi takılı idi. Buradaki şehitlik 1936 yıllarında Asri Mezarlığa nakil olmuştur.

Asrî Mezarlık'taki anıt mezar, ilk olarak Bahaeddin ve Cemaleddin Beyler adına yapılmıştır. Dikdörtgen gövde üzerine piramidal biçimde sarp kayalık üzerinde, kanatları açık uçan bir kartal ve kanadı kırık uçak pervane maketi ile kanatlı ay yıldız şeklinde yapılmıştır. Eski Anıt XX. yüz yıl sonları nda yıkılarak, betonarme olarak yeniden yapılmıştır. Şehitliğin yeşil saha kısmı, ihtiyaç üzerine düzenlenmiş, buraya da yeni şehitler gömülmüştür. Şehitlik kaidesi üzerinde şunlar yazılıdır: "Afyonkarahisar Muharebesindeşehit olan Türk Teyyarecileri cenaze merasimi 25 Temmuz 1338. Kahraman Bahaeddin ve Cemalettin Beyler Gazlıgöl civarında Yunanlılar tarafından teyyaresi sükut ettirilmek suretiyle şehit edilmişlerdir." Buraya gömülen şehitlerin bazıları:

Hv. Assb. Bahaeddin (öl. 1922).
Hv. Üstğ. Pilot Cemaleddin (öl. 1922).
Mk. Assb. Muammer Toros (öl. 939).
Hv. TG. Osman Dranaz (öl. 939).
Hv. Sv. Öğ. Muhittin Gökdere (öl. 939).
Hv. Kd. Çvş. Hüseyin Çölgeçen (öl. 11.11.1950).
Hv. Kd. Üstçvş. İhsan Tamer (öl. 11.11.1950).
Hv. Pl. Üstçvş. Kemal Bilginer (öl. 11.11.1950).
Hv. Kd. Yzb. Bedri Uğurlu (öl. 11.11.1950).
Hv.. Telsizci Hidayet Ceran (öl. 14.01.1965).
Hv. Asb. Başçvş. Abdülkâdir Tükenmez (öl. 06.06.1969).
Hv. Pl. Üstm. Nevzat Ural (öl. 19.08.1969).
Sh. Başçvş. Yaşar Sivri (1940-1977).
Hv. Pl. Üstm. Erdal Hamamcı (1956-1982).
Ve diğerleri.

2. GİRESUNLULAR ALAY ŞEHİTLİĞİ

Şehitlik, İscehisar-Doğanlar Köyü'nde, Dede Sivrisi Tepesi'nin 1,5 km. kuzey-batısında olup içerisinde 14 şehit mezarı bulunmaktadır. Bu şehitlik, şehitlerin silah arkadaşlarından Giresunlu Hacı Ahmet Halis Asal (R.1318- M.1977) tarafından 1967 yılında yaptırılmıştır15. Daha sonraki yıllarda da şehitlikte bir takım düzenlemeler yapılmıştır. Burada Kurtuluş Savaşı'nda Sivri Tepeyi düşmandan almak için hücum eden 47. Giresunlular Gönüllü Alayı'ndan şehit olanlar yatmaktadır. Şehitliği yaptıran Asal da vefatından sonra vasiyeti üzerine buraya gömülmüştür. A. Halis Asal'ın verdiği listeye göre bu şehitlikte şu kimseler bulunmaktadır:

1. Sayca köyü Hasip Hasan oğullarından 1314 doğumlu Ahmet oğlu Dursun.
2. Görele/Daylı Köyü Veli oğullarından 1311 doğumlu Mustafa oğlu Yusuf.
3. Keşap/Küçükgeriş Köyü Yusuf oğullarından 1303 doğumlu Emin oğlu Yusuf.
4. Keşap/Karabulduk Köyü Çiran Hacı oğullarından 1315 doğumlu Şükrü oğlu İbrahim.
5. Dereli/Yavuz Kemal Hapan Köyü Türkmen oğullarından 1314 doğumlu Yusuf oğlu Osman.
6. Bulancak/Ucallı Mahallesi'nden Derviş oğullarından 1314 doğumlu Hüseyin oğlu Niyazi.
7. Keşap/Halkalı Köyü Alaşalvar oğullarından 1317 doğumlu Salih oğlu Abdullah.
8. Hamurlu Köyü Tumbat oğullarından 1309 doğumlu Ahmet oğlu Osman.
9. Tatlılı Köyü'nden Durmuş oğullarından 1316 doğumlu Hüseyin oğlu Nazım.
10. Boz Tekke Köyü Karslı oğullarından 1315 doğumlu Ali oğlu Hasan.
11. Çukur Köyü Sipahi oğullarından 1317 doğumlu Mehmet oğlu Necip.
12. Alınyoma/Balâ Köyü Hallaç oğullarından 1317 doğumlu Osmanoğlu Hüseyin.
13. Kemaliye Köyü Eski oğullarından1315 doğumlu Ahmet oğlu Mustafa.
14. Çiçekli Köyü Topçu oğullarından 1316 doğumlu İlyas oğlu Rasim.

3. ANITKAYA ŞEHİTLİĞİ

Afyonkarahisar Anıtkaya Kasabası'nda olan şehitlik, 13. Alay şehitleri adına yapılmıştır. Burada 12 subay ve 6 er gömülüdür. 1972 yılında bu günkü haliyle yapılmıştır. Eski harşi anıt kitabesinde "Anıtkaya (Eğret) Kurtuluş Savaşımızı eşsiz bir zaferle düğümleyen Kocatepe'den gürleyerek ve coşarak bir sel gibi bu topraklardan Akdenize akıp giden Büyük Taarruzda yoğun düşman kuvvetlerinin içine baskınla dalan ve boğaz boğaza amansız savaşlarla büyük zafer yaratıcıları ve bu uğurda vatanları, onurları ve yurttaşları için canlarını feda eden, sayısız kahramanların şehitliğidir" 28 Ağustos 1972 B. ALPAKAN yazılıdır.Şehitlik kaidesi üzerine de şunlar yazılmıştır: "28 Ağustos 1922 Muharebesinde düşman hattı ricatini keserek arkalarından taarruz eden Türk süvari kolordusunun bu civarda verdiği şehitler adına dikilmiştir. Kendilerine Cenab-ı Hakk'ın rahmeti niyaz olunur." Bu şehitlikte bulunan subay ve erler şu kimselerdir:

13. Alaydan Bulgaristan Şumnulu Binbaşı Galip Bey.
13. Alaydan Rizeli Yüzbaşı Hasan Hüseyin.
20. Alaydan Batumlu Üsteğmen Ahmet Nidai.
13. Alaydan Mersinli Teğmen İshak.
13. Alaydan Mersinli Asteğmen Atıf.
20. Alaydan Silifkeli Asteğmen Hüseyin.
20. Alaydan Antalyalı Er Mehmet Köse.
20. Alaydan Aksaraylı Er Mehmet Durmuş.
13. Alaydan Ilgınlı Er Halil Ömer.
13. Alaydan Konyalı Er Mehmet Sait.
13. Alaydan Karacasulu Er Galip Mustafa.

4. ŞUHUT ŞEHİTLİĞİ

Afyonkarahisar'ın Şuhut İlçesi merkezinde olan şehitlikte Millî Mücâdele'de şehit olanlardan bir kısmı bulunmaktadır. 26 Ağustos 1922 tarihinde başlayan Kurtuluş Savaşı'nda Şuhut bölgesinde cephe gerisi seyyar hastahanesi ilçedeki Büyük Camide kurulmuştur. Bu geçici hastahanede ve cephede ölenler önce Demirciler Çarşısı civarındaki mezarlığa gömülmüşler, daha sonra şimdiki şehitliğe topluca nakil edilmişlerdir. Şehitlikteki anıtta "Kurtuluş Savaşının Aziz Şehitleri 1922" yazılıdır.

5. YILDIRIM KEMAL ŞEHİTLİĞİ

Yıldırım Kemal Şehitliği, Afyonkarahisar Sincanlı İlçesi'ne bağlı, eski adı Küçükköy iken Yıldırım ismini alan köyde Tren İstasyonu bitişiğine yapılmıştır. Yıldırım Kemal (Konya'da hastahaneden kaçarak Fahrettin Altay Paşa'nın bulunduğu cepheye gelmiş, paşa onu İkinci Tümen'e göndermiş, bu arada Küçükköy'de muharebe etmekte olan İkinci Alaya katılmıştır.Yıldırım, 27 Ağustos 1922 tarihinde Küçükköy Tren İstasyonu'ndaki Yunan birliklerini ortadan kaldırmak için görevlendirilmiş,
yapılan çarpışmalar sonucunda Küçükköy düşmandan temizlenmiş, ancak Üsteğmen Yıldırım Kemal20 ile dört subay ve 30 er bu arada şehit olmuşlardır.

Topluca gömülen şehitlerin mezar ve anıtları 1966 yılında bugünkü biçimde inşa edilmiştir. Şehitlikte 1996 yılında da yeni düzenlemeler yapılmıştır.Anıt mezar taşı kitabesinde, "Bu taş 26-27 Ağustos 1922 muharebesinde Yunan ordusunun hatt-ı ric'atini kesen Türk süvari kolordusunun bu civarda verdiği şehitler namına dikilmiştir. Kendilerine Cenâb-ıHakk'ın rahmeti niyaz olunur. Birinci ve İkinci ve On dördüncü Süvari Fırkalarından
Şehit Zabitler:

Alay 11'den Ayaşlı Rauf Efendi, Alay 2'den Mülazım İzmirli Yıldırım Kemal
Efendi, Alay 3'den Mülazım İstanbullu Selahattin Efendi, Kolordu
5'ten Muhafız Mülazım Bayramiçli Lütfi Efendi, Alay 5'ten Zabit vekili
Kırklarelili Azmi Efendi.

Şehit Erler:
5 nci Kolordu Muhafızından Amasyalı Kamil, Kasım Çavuş, Keskinli Nur Ali,Kayserili Osman Avcı, Alay 3'ten Vanlı Şaban Mustafa, Mehmet, Beyşehirli Sadıkİbrahim, Alay 5'ten Dinarlı Ahmet Ali, Keçiborunlu Rıza Mehmet, Alay 11'denSungurlulu Mehmet Osman, Taşköprülü Şükrü Süleyman, Bolvadinli İbrahim Ahmet,Aziziyeli Mustafa Ali, Ayancıklı Mehmet Şaban, Çankırılı Ahmet Bayram, Ahmet Ömer, Geyveli Ali Mustafa, Sungurlulu Abidin Beşir, Niğdeli Şükrü Ömer,Alay 14'ten Taşköprülü Hüseyin İbrahim, Koçhisarlı Niyazi Murat, Kemahlı Hasan Mevlüt, Mihalçıklı Kamil Ahmet, Çankırılı Mehmet Ahmet, Alay 21'den ÇerkeşliÖmer Mustafa, Yozgatlı Kadir Abdurrahman, Kayserili Ahmet Sadık, Alay54'ten Konyalı Rıfat Hasan, Muğlalı İsmail Milli, Osmanoğlu Hüsnü, BeyşehirliMehmet, Küttap Kamil" yazılıdır. Diğer kitabede de Türkçe olarak "Kurtuluş Savaşı şehidi Sv. Tgm. Yıldırım Kemal 1898-1922"... yazmaktadır.

6. ÇİĞİLTEPE ŞEHİTLİĞİ

Sinanpaşa İlçesinin Çiğiltepe Mevkiinde bulunan bu Şehitlik, Yunanlıların elinde bulunan ve alınması Başkomutan Mustafa Kemal tarafından emredilen Çiğiltepe'yi bildirdiği zaman dilimi içinde alamadığı için görev sorumluluğu ile canına kıyan Albay Reşat Çiğiltepe'nin aziz hatırasını yaşatmak için yapılmıştır.

2004 yılında yolu Afyonkarahisar Valiliğince asfaltlanmış ve Jandarma Komutanlığında müştereken ağaçlandırılmıştır. 2005 yılında da anıt restore edilmiştir. Albay Reşat Çiğiltepe ünlü devlet adamlarından Ziya Paşa'nın oğludur.

7. YÜZBAŞI AGÂH EFENDİ (KURTKAYA) ŞEHİTLİĞİ

Şehitlik, Afyonkarahisar-Büyük Kalecik Kasabası'nda Kocatepe'ye tek geçit olan Kurtkaya mevkiindedir. 26 Ağustos 1972 yılında Yüzbaşı Agâh ve diğer şehitlerin anısına sembolik olarak yapılmıştır. Şehitlik, en son olarak 2004 yılında yeniden restore edilmiş ve ziyarete açılmıştır. Şehitlik, bir anıt, bir tören alanı, bir çeşme, bir kitabe ve bir kubbeden ibarettir.

Yüzbaşı Agâh'ın anıt kitabesinde: "Büyük Taarruz 26 Ağustos1922 günü sabah 04.30'da başlamış ve iki saat içinde düşmanın bütün tel örgüleri parçalanarak gün doğmadan zaferin ilk ışıkları Anadaolu'da parlamaya başlamıştır.Başkomutanlık Karargahı'nın bulunduğu Kocatepe'ye tek geçit yeri olan Kalecik ve Kurtkaya bölgeleri Türk ordusu için çok önemli idi ve düşmandan bir an önce alınması ve düşmanın yok edilmesi görevi 12. Tümen 36. Alay 6. Bölük Komutanı 24 yaşındaki Bayburtlu Yüzbaşı Agâh'a verildi.Yzb. Agâh, emrindeki 150 Mehmetçik ve Sinoplu Üsteğmen Feyzullah ile beraber 2500 kişilik düşman tümenine saldırarak büyük bir savaşa başladı. 26 Ağustos öğleden sonra başlayan çarpışmalar 27 Ağustos öğlene kadar sürdü. Düşmanın içine kadar dalan Yzb. Agâh onlara ağır kayıplar verdirerek batı istikametine kaçmalarını sağladı.

Büyük bir takviye alan düşman birliği ile çarpışırken Yzb.Agâh100 Mehmetçik ve Üsteğmen Feyzullah ile birlikte şehit düştü. Geriye kalan 50 Mehmetçik ve gelen takviye kuvvetlerimizle düşman bu vadi içinde tamamen yok edildi. Kahraman Yüzbaşı Bayburtlu Agâh Efendi ve arkadaşlarını minnetle anıyoruz. Ruhları şad olsun." Yazılıdır

Derleyen; 17/06/2015-14:35

HASAN DURGUT - YÜCE TÜRK MİLLETİ - (TCHKD)